Enflasyon tek bir ürünün fiyatının artması veya fiyatların bir kez yükselmesi değildir. Ekonominin genelinde, fiyatlar sürekli olarak arttığında, enflasyon söz konusu olur.
Enflasyon neden ortaya çıkar? Diğer bir deyişle neden satın aldığımız mal ve hizmetlere zaman içinde daha fazla para öderiz?
Birinci neden; mal ve hizmetlere olan talebin üretimden fazla olmasıdır. Buna talep enflasyonu denir. Eğer üretim, talebi karşılamaya yetmiyorsa, bu durum mal ve hizmet fiyatlarının artmasına neden olur. Yazın gelmesiyle otel ücretlerinin veya bisiklet fiyatlarının artması talep enflasyonuna örnektir.
İkinci neden; bir ürünü üretmenin daha pahalı hale gelmesi, yani maliyetlerin artması nedeniyle fiyatların yükselmesidir. Örneğin bir hizmeti sağlayan işçiye daha fazla ücret verilmesi veya bir malın üretimi için gerekli olan ham maddelerin fiyatının artması halinde, firmalar, sağladıkları mal ve hizmetlerin fiyatlarını yükseltebilir. Bu da maliyet enflasyonu olarak adlandırılır.
Üçüncü neden ise ekonomideki birimlerin bir sonraki dönem, enflasyonun artacağı beklentisi ile fiyatlarını artırmasıdır. Bu beklenti enflasyonudur. Gelecek yıl enflasyon olacağını düşünen ev sahibinin kiraya zam yapması buna örnektir.
Enflasyon nasıl ölçülür?
Enflasyonu ölçebilmek için fiyatlar genel seviyesi aylık olarak takip edilir. Bunun için ülkenin genelini temsil eden bir hanehalkının harcama yaptığı mal ve hizmetlerden bir sepet oluşturulur. Bu sepetteki ürünler niteliklerine göre gruplandırılır; gıda, giyim, ulaşım gibi. Bu gruplar ise örnek hanehalkının harcamaları içindeki paya göre ağırlıklandırılır. Bu yolla hesaplanan Tüketici Fiyat Endeksinin yıllık yüzde değişimi, yıllık enflasyonu gösterir. Mesela, belirlenen alışveriş sepetinde yer alan ürünlerin toplam değeri önceki yıl aynı ay 100 Türk lirası (TL) iken, bu yıl aynı ay bu sepetteki ürünlerin fiyatları toplamı 105 TL olmuş ise yıllık enflasyonun yüzde 5 olduğu sonucuna varırız.
Enflasyon oranı, tüketici ve üreticilerin yatırım, tüketim ve tasarruf kararlarını verirken dikkate almayacakları kadar düşük ise ve bu düşük enflasyon devam ettirilebiliyorsa, o ekonomide fiyat istikrarı sağlanmış demektir. Örneğin, son birkaç yıl içinde aynı tutarda para ile ortalama aynı miktarda alışveriş yapılabiliyorsa, o ekonomide fiyat istikrarı sağlanmıştır.
